هر علمی می‌خوانید اول تاریخ آن را بخوانید…
گزارش موجزی از ۸مین نشست جوانان فدراسیون صنعت نفت ایران با جناب دکتر شمس اردکانی …
از اهداف والای کمیسیون جوانان فدراسیون صنعت نفت، آشنایی و نشست با صاحبان دانش و تجربه و به نوعی تاریخ گویای صنعت نفت می‌باشد که این مهم، در قالب رویدادهای متعدد برگزار شده و هم چنان نیز می‌شود. از جمله این عزیزان، دکتر علی شمس اردکانی، ریاست کمیسیون انرژِي اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، فارغ‌التحصیل سال ۱۳۴۵ دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران هستند که در نشستی با جوانان فدراسیون صنعت نفت ایران در مورد ژئوپلیتیک انرژی سخن ایراد نمودند.
به اعتقاد ایشان با توجه به اهمیت سخن ابن‌سینا، در هر سخنی ابتدا باید به علم الفاظ پرداخت، لذا ابتدا به ریشه کلام ژئوپلیتیک پرداختند.
ژئوپلیتیک ترکیب ژئو (جغرافیا) و پلی تیک (سیاست) است، بدین معنا که مرزهای هر منطقه، مبنای سیاست است، به عنوان مثال در زمان کلاسیک‌ها، علم اقتصاد به‌تنهایی تعریفی نداشت و به نام اقتصاد سیاسی رسمیت داشت. در ابن باب با توجه به کشور مورد نظر می‌بایست ابتدا به جغرافیای انرژی پرداخت، این‌که هر کشوری تا چه محدوده‌ای می‌تواند برود؟
در حال حاضر روسیه ۱۳ منطقه از ۲۴ منطقه زمانی را به خود اختصاص داده است، از سن‌پترزبورگ تا کنتراکتا؛ در این‌جا لازم است به صورت اجمالی به مرزهای ازدست‌رفته ایران از زمان شاه اسماعیل پرداخت و آن‌چه در زمان جنگ رومی‌ها حاصل شد، جنگ‌های هزارساله رومی که به‌تفصیل صحبت شد و نتیجه جنگ‌های آن دوره برای ایران مرزهای ازدست‌رفته بود.
ژئوپلیتیک را به‌عنوان سیاست واقعی می‌شناسند، زیرا بر اساس مرزهای واقعی صحبت می‌شود، آن‌چه باید بدان توجه شود این است که اگر کسی ژئوپلیتیک را از دست دهد، منافع ملی را از دست می‌دهد و قدرت او کاهش می‌یابد.
نتیجتا می‌توان گفت ژئوپلیتیک انرژی به منابع جغرافیایی اشاره دارد، آلزاس و لورین در فرانسه دو طایفه ژرمن داشتند که به دلیل دارا بودن منابع زغال غنی مورد توجه بودند، به اعتقاد بیز مارک؛ هرکسی که زغال دارد قدرتمند است، زیرا زغال منبع تولید فولاد بود. روسیه در آن زمان برای تولید مشترک فولاد با منابع غنی زغال‌سنگ، راه‌آهنی طویل کشید. البته این دو طایفه توسط زئوس غصب شدند و منابع زغال را از آن خود نمود. جنگ بر سر این منابع ادامه یافت تا به جنگ جهانی اول مبدل شد. بعد از این‌که فرانسه دو طایفه را پس گرفت، آن عصر را عصر جدید ژئوپلیتیک نامیدند. البته این عصر جدید تبعاتی برای آلمان‌ها داشت و منجر به جنگ جهانی دوم و بمب اتمی شد که نتایج آن هنوز ادامه دارد، یکی از نتایج آن دیوار برلین بود که به لطف هلمت گول (به بیز مارک جدید معروف است) اتحاد دوباره آلمان غربی و شرقی را موجب شد، در این زمان شوروی نیز منحل شد که می‌توان گفت مصادف با زادروز ژئوپلیتیک جدید است.
کتاب یازده جلدی تاریخ تمدن ویل دورانت، به‌تفصیل در مورد انقلاب صنعتی و نقش سنگ‌آهن و زغال‌سنگ صحبت می‌کند. ایران بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده آهن به روش احیای مستقیم است که این افتخار یکی از دستاوردهای دکتر شمس است و حاصل ذکاوت ایشان در کسب مجوز استفاده از اختراع کشوری و نه شرکتی است (لازم به ذکر است کسب مجوز به صورت کشوری بدین معنی است که هر کشور بدون محدودیت تعداد دفعات می‌تواند از این روش بهره‌مند گردد در حالی که اگر به صورت سازمانی مجوز را دریافت کند باید برای هر مجوز جدید هزینه بپردازد).
و اما مفهوم ژئوپلیتیک انرژی؛ که سیاست واقعی انرژی را معنا می‌کند، به عنوان‌مثال افراد ساکن برلین می خواهند در بزریل راه آهن بکشند، درنتیجه محل مصرف و محل منابع بر هم منطبق نیست، پس یا باید بر منطقه حاکم شوند یا آن منطقه را بخرند. در این‌جا تفاوت این دو واژه مطرح می‌شود؛ تقاضا و تقاضای مؤثر، تقاضای مؤثر بدین معناست که یا قدرت دارید یا ثروت؛ آن‌چه امروز در ایالت متحده رخ می‌دهد نمونه این تقاضای مؤثر است.
فنّاوری و انرژی، واقعیت جغرافیایی ایجاد می‌کنند، بعد از زغال‌سنگ، نفت تعیین‌کننده بود و امروزه اورانیوم هم به این دسته منابع تعیین‌کننده افزوده شده است. زمانی که عدم تطابق محل مصرف و محل منابع وجود دارد، مثلا تگزاس بیشترین منابع نفتی را دارد؛ که اقتصاد سیاستی امریکا بین شمال و جنوب بوده است، بر سر این انتقال بحث می شود، کارولینای شمالی بحث حق عبور را مطرح می‌کند که برای خطوط لوله و برق و … بحث عمده‌ای است؛ و البته در ایران به‌کل مغفول است.
از مسائل بحث‌برانگیز انتقال انرژی در ایران، برق است، برخلاف تصور عموم، برق یک خدمت (service) نیست و مسائل انتقال آن نیز جزء ژئوپلیتیک محسوب می‌شود. این نیز مساله است که برای انتقال نفت به پالایشگاه ری نیاز به خط لوله است که قیمت انرژی باید بر اساس مصرف باشد و تجارت انرژی بر ژئوپلیتیک حاکم می‌شود.
اصل این است؛ انرژی از جایی که هست به‌جایی که نیست منتقل شود. انتقال از هر نوع را در نظر بگیرید، (مثلا بیشترین انتقال برای نفت‌کش از مسیر دریاست) تجارت انرژی محسوب می‌شوند.
( VLCC )حامل‌های نفتی بسیار بزرگ و (ULCC ) حامل‌های نفتی فوق‌العاده بزرگ، بزرگ‌ترین کشتی‌های دنیا هستند. روزی ۱۰۰ میلیون بشکه نفت (واقعی نه کاغذی) معامله می‌شود. هر بشکه نفت که از کانزاس به اوهایو حمل می‌شود هزینه انتقال دارد. نفتی که از ایران به افریقای جنوبی حمل می‌شود بهایی دارد، البته لازم به ذکر است میزان مبادله نفت در دنیا از غله نیز بیشتر است پس تجارت بزرگ دنیا نفت (و بعد گاز) است.
پس از مبادله نفت چه می‌شود؟ به کالا تبدیل می‌شود.
کالاهای انرژی‌بر یعنی به ازای یک دلار ارزش کالا، بیش از ۲۵ درصد انرژی هزینه می‌شود، این کالاهای انرژی‌بر روزبه‌روز گران‌تر می‌شوند مثل پلاستیک؛ که بیشترین تجارت دنیا را به خود اختصاص می‌دهند. به قولی، باقالا گران باقالی‌پلو گران‌تر.
و اما صحبت از عصر مفرغ و آهن، درگذشته هرچه انرژی‌بر بود گران‌تر بود، در جنگ‌ها از ابزار برنز و آهنی استفاده می‌کردند. پس مشخص است که سهم تبادل انرژی در ژئوپلیتیک قابل توجه است.
در قرن بیستم اقتصاد انرژی مطرح شد. عصر جدیدی که با آن روبرو هستیم، صحبت از برق مستقیم است زیرا خروجی منابع تجدید پذیر، برق مستقیم است لذا وسایلی می‌توان تولید نمود که با برق تولیدی مستقیم کار کنند و درنتیجه ترانس حذف شود.
پرسش و پاسخ:
آیا ژئوپلیتیک در دیگر زمینه‌ها نیز جزء انرژی تعریف می‌شود؟ و این‌که لیتیوم هم جزء انقلاب انرژی محسوب می‌شود؟
در مورد اول بله ژئوپلیتیک برای دیگر منابع نیز طبق قانون شماره‌های بزرگ تعریف می‌شود ( آن‌چه اولویت تعدادی دارد)؛ و این‌که هرچه در مورد آن، تقاضای مؤثر باشد ژئوپلیتیک در مورد آن تعریف می‌شود.
در شرایط تحریم باید در نظر گرفت، روزی یک‌میلیون بشکه نفت که از ایران کم شود ۷۰ میلیون دلار سرمایه حذف می‌شود و با توجه به این‌که برای ایجاد شغل پایدار ۵۰ هزار دلار نیاز است، درنتیجه روزی ۱۴۰۰ شغل کاسته می‌شود. در ایران مصرف بنزین، روزانه ۱۰۰ میلیون لیتر است، یعنی ۱.۲ لیتر در روز برای هر ایرانی، در حالی‌که در ترکیه ۰.۲ لیتر است! و قیمت بنزین در ترکیه لیتری ۷ دلار است و این درحالی است که اقتصاد ما بسیار عقب‌تر از ترکیه است. باید دقت نمود، کسانی که شغل از ما می‌دزدند می‌خواهند انرژی را رایگان بدهیم.
و امـــا پیش‌بینی آینده نفت؟
از نظر دکتر شمس، قابل پیش‌بینی نیست، مثل حل ماتریس با n متغیر می‌ماند.
به اعتقاد داود امیراحمدی دبیر کل فدراسیون صنعت نفت؛ این فدراسیون و هم‌چنین کمیسیون جوانان آن نوپا است، تجربه و نشست با بزرگان الزام به‌روزرسانی و تحلیل، مناسب این جمع است. ما نیازمند راهنمایی بزرگانی هم‌چون دکتر شمس هستیم.
توصیه دکتر شمس به جوانان جمع:
اسیر “هیاهو“ نشوید و برای “بیگانه“ کار نکنید.
هر علمی می‌خوانید اول تاریخ آن را بخوانید.
